زنان کولبر؛ با تن و قلب زخمی در بیداد کوهستان

۲۱آذر۹۹

زنان کولبر

زنان کولبر؛ با تن و قلب زخمی در بیداد کوهستان. فقر، بیکاری، بی‌آیندگی، شکم‌های گرسنه فرزندان، تن‌های زخمی همسران و… دلیل کولبری‌ در مرزهای غربی ایران است. پیچاپیچ کوه‌های «هورامان» که هر گردش‌گری را به غرب ایران و کردستان می‌کشاند. افرادی قطار پشت‌سر هم، در بهار و زمستان بار بر دوش، زیبایی‌های آن گردنه‌های باصلابت را طی می‌کنند. انگار که تلخی‌های روزگار آن‌ها سال‌ها است روی سنگ‌های کوه، با خون و گوشت و یادشان حک شده است.

فقر دلیل خوبی برای کولبری است

فقر، بیکاری، نداشتن چشم‌اندازی به آینده، شکم‌های گرسنه فرزندان، تن‌های زخمی همسران و… دلیل خوبی برای کولبری است. همان‌ها که فاشیسم حاکم در محرومیت‌ نگه‌شان داشت. تن‌شان مرکبی برای پول درآوردن شده است. بار بر دوش می‌کشند تا گرسنگی از شکم فرزندان‌شان بار بندد.

شاید اندیشیده شود که تنها مردان هستند که کولبری می‌کنند. نه زنان هم کولبرند اما پوشیده و مخفی!

 برای کولبران تا بار به آن سمت مرز نرسد و سفارش‌دهنده آن را تحویل نگیرد، پولی عاید نمی‌شود. تازه فقط شلیک و مرگ نیست، آن‌قدر راه سخت است که در هوای عادی هم نمی‌توان به راحتی از گردنه‌ها گذشت. چه برسد بار ۵۰ یا ۱۰۰کیلویی روی دوش داشته باشیم. ممکن است بار بیفتد یا بشکند، آن‌جا است که می‌گویی کاش خودم بیفتم اما بار نیفتد. لااقل پولی به دستت می‌رسد که آسیب جسمانی را درمان کنی. اگر بار سالم نرسد، پولی دریافت نمی‌کنیم. زن کاک حیدر هم دستمال بست کمرش اما افتاد در کوه و زمین‌گیر شد. مهره‌های ستون فقراتش جابه‌جا شده بودند. شوهرش هم که قبلا با شلیک گلوله‌های مرزبان‌ها، یک پایش را از دست داده بود.

سن مفید کولبری فقط دو سال

زندگی روزمره کولبری‌، یعنی انسان‌ها به سمت کوه روانه می‌شوند تا از آن سوی مرزجنس‌هایی را بر دوش گرفته و برف و بوران را رد کنند و به ایران بازگردند. البته اگر شانس بیاورند و با گلوله پاسداران کشته نشوند. یا نقص عضو پیدا نکنند. در دره سقوط نکنند، گم نشوند و در سرمای زمستان یخ نزنند. معمولا بیشتر از دو سال نمی‌توانند کولبری کنند. بدن‌های قوی‌ترین کولبران هم بعد از دو سال تحلیل می‌رود. زانوها‌ و ستون فقرات‌شان آسیب می‌بینند.

در میان مردان، معمولا سن کولبری ۱۲ تا ۷۰سال است. آنها بابت هرکیلو بار سالم، بین هفت تا ۲۰هزار تومان دریافت می‌کنند. مبلغ آن مثلا به سختی مسیر و حساسیت بار بستگی دارد. در حالی‌که زندگی زنان کولبر، درآمد و سختی‌هایشان با مردان متفاوت است.

کولبری زنان شرم خانواده!

زنان ژالانه می‌گویند روزانه حدود ۱۲هزار مرد راهی این مسیر می‌شوند. مسافتی که بین ۸ تا ۱۲ساعت طول می‌کشد. اما آماری از زنان کولبر وجود ندارد.

«گلاره» نام مستعار زنی کولبر در «اورامان» است. او زاویه‌ دیگری از زندگی کولبران را روایت می‌کند: «زنان بسیاری به کولبری مشغول هستند؛ حتی اگر فرماندار مریوان به دروغ بگوید که کولبر وجود ندارد. در این منطقه کولبری وجهه خوبی ندارد. اما چه چاره‌ای داریم؟ وقتی همسر و بچه‌های زنی به کولبری رفته‌اند و حالا از کار افتاده شده یا جان خود را از دست داده‌اند، آن زن چه باید بکند؟ چه‌طور خرج زندگی را دربیاورد؟ پس به کولبری روی می‌آورد و به کسی چیزی نمی‌گوید. به هر حال، در این محیط کوچک اگر به کودکی بگویند که مادرش کولبری می‌کند، آزاردهنده است. زنان کولبر منطقه معمولا بدون آن‌که به کسی بگویند، لباس مردانه کُردی می‌پوشند و به سمت ژالانه به راه می‌افتند. چهره‌‌های آن‌ها از شدت کار سخت خیلی هم با مردان متفاوت نیست. حتی اگر فحش هم بخورند، جواب نمی‌دهند تا کسی متوجه نشود که آن‌ها زن هستند».

کولبری شغلی خانوادگی

گلاره در میان روایت‌هایش به زنی اشاره می‌کند که پس از تیر خوردن همسرش، به کولبری روی آورد. مرد پای خود را از دست داد و خانه‌نشین شد. حالا آن زن بود که باید برای سیر کردن شکم فرزندان خود، بار بر دوش می‌کشید. هم بار زندگی سخت را و هم بار جنس را در گردنه‌های خطرناک.

گلاره می‌گوید: «وقتی یکی از اعضای خانواده به کولبری مشغول می‌شود، بقیه هم ادامه می‌دهند؛ مثل یک شغل خانوادگی. درآمد آن‌هم بیشتر می‌شود چون آن خانواده شناخته می‌شوند. و بار خوبی به آن‌ها می‌رسد. خود من ۲۰زن کولبر در منطقه‌های مریوان و سروآباد می‌شناسم که تلاش کرده بودند به کار دیگری مشغول شوند. اما کدام کار؟ در این جا اگر بخواهی کاری جز کولبری انجام دهی، یا باید پارتی داشته باشی یا پول و سرمایه‌ای که کار خودت را شروع کنی. فعلا که از این خبرها نیست و همه به سمت کولبری می‌روند. فقط چون زنان از نظر جسمی زورشان نمی‌رسد، بار کم‌تری حمل می‌کنند و طبیعتا پول کم‌تری دست‌شان را می‌گیرد».

زنان بار سنگین‌تری حمل می‌کنند چون زن هستند

به واقع، زنان کولبر رنج بیشتری را متحمل می‌شوند. به طور میانگین اگر هر مردی می‌تواند ۵۰کیلو بار با خود حمل کند، باری که به زنان می‌دهند، معمولا بین ۱۵ تا ۲۰کیلو است. یعنی آن‌ها روزانه و برای به خطر انداختن جان‌شان در حمل این بارها، در نهایت ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار تومان دریافت خواهند کرد. بیشتر زنانی که کولبری می‌کنند، زنان تنها هستند که یا همسران‌شان از کار افتاده یا درگذشته‌اند. بسیاری از این کولبران تحصیل‌کرده هستند.

کولبرها به طور متوسط هر هفته یک‌بار کولبری می‌کنند. آن‌ها برای گذر گردنه‌های ژالانه، با استعمال قرص‌های مسکن سنگین، سختی راه را دوام می‌آورند. آن‌هایی هم که در این مسیر آسیب می‌بینند، نیاز به پشتیبانی دارند تا بتوانند روند قضایی را پیگیری کنند. بسیاری از آن‌ها نیاز به درمان دارند. اما هزینه‌ها به قدری بالا هستند که ناچارند با این درد سالیان سال زندگی کنند.

صدها نفر، زن و مرد هر روز در گردنه‌ کوه‌های مختلف بار به دوش می‌کشند؛ باری که برای آن‌ها می‌تواند یادآور هزاران قصه ناگفته باشد. رژیم ایران می‌گوید در ایران شغلی به نام کولبری نیست و برای همین بیمه هم نمی‌شوند. اما بار یک زندگی روی شانه‌های کولبران است، اگر زن هم باشی، بار روی شانه‌هایت سنگین‌تر هم می‌شود.