آلودگی هوا در ایران، عامل مرگ خاموش-قسمت اول

۱۷بهمن۹۹

از: دکترخلیل خانی

نوشته حاضر از دکترخلیل خانی متخصص مسائل زیست محیطی است. بر رسی علمی از آلودگی هوا در ایران که سالیانه باعث مرگ و میر زیادی میشود. علاوه بر مرگ و میر تاثیرات مخربی از خودش بجا میگذارد . در این نوشته به علت ها  پرداخته شده و رویکرد نظام آخوندی در مورد محیط زیست و سلامتی مردم بررسی شده است

امروزه ایران با مشکلات زیست محیطی زیادی دست به گریبان است. یکی ازاین معضلات که این روزها به حّد بحرانی آن رسیده، آلودگی شدیدهوای تهران، و ۲۱کلانشهرو شهردیگراست که میزان آلودگی آنها چندین برابر مأورای حّدنصاب های گزارده شده سازمان بهداشت جهانی میباشد.

 در حاکمیت آخوندها آلودگی هوا همیشه معضلی آسیب‌زا بوده است. امّا، حال که به سطح بحران رسیده، شروع به صحبت درباره‌اش کرده‌اند.

آلودگی هوا امروز به یک تهدید جدی در شهرهای بزرگ تبدیل شده و هر ساله جان بسیاری از انسان‌ها را می‌گیرد، به گونه‌ای که امروز آلودگی ناشی از گرد و غبار، ترافیک سنگین، وجود خودروهای قدیمی گازوئیل‌‌سوز (اتوبوس های دولتی)، نبود شبکه حمل و نقل عمومی مناسب و استفاده زیاد از خودروهای شخصی، وجود پالایشگاه‌ها در داخل و حاشیه شهر، استقرار کارخانه‌ها و صنایع مولدآلنده در حوالی شهرهای بزرگ، از جمله علل اصلی افزایش آلاینده‌ها در هوای تهران و کلان شهرها به شمار می‌آید.

ایران دپارتمانی بنام محیط زیست را در سال ۱۳۵۰ تأسیس کرد، امّا تأسیس چنین مؤسسه‌ای، نگرانی‌های طولانی مدت زیست محیطی را برطرف نکرد. اغلب روی برنامه‌های کوتاه مدت صنعتی و اهداف سیاسی متمرکز بود. اما، این دستگاه امروزه با عنوان معاونت رئیس‌جمهوری خود تبدیل به دستگاه تأیید تخلفات وحشتناک زیست محیطی شده است.

فعالیت‌های اقتصادی و هر فعالیت دیگر که منجر به آلودگی محیط زیست شود ممنوع است

تلاشهای حفاظت از محیط زیست ایران در دهه ۵۰ منحصربه تأسیس تعدادی پارک ملٌی، آثار ملّی و پناهگاههای حیات وحش در سراسر کشور بود. این تمرکز، پس از انقلاب ۱۳۵۷ حفظ شد بطوریکه در قانون اساسی جمهوری اسلامی بناچارحفاظت از محیط زیست را قید کردند:

اصل ۵۰ قانون اساسی می‌گوید: “در جمهوری اسلامی ایران حفاظت از محیط زیست، که در آن نسل‌های فعلی و آینده باید از زندگی اجتماعی متعالی برخوردار شوند، به عنوان یک وظیفه عمومی تلقی می‌شود.

 بنابراین، فعالیتهای اقتصادی و هر فعالیت دیگری که منجر به آلودگی یا تخریب غیر قابل جبران محیط شود، ممنوع است.
عدم موفقیت نظام حاکم بر ایران در حل بحرانهای خودساخته زیست محیطی، ورای سیاست های نیم بندحفاظتی اش، در حرکت به سمت توسعه پایدار عقبگرد فاحش داشته است.

علت این امر عدم بینش علمی درامور زیست محیطی، عدم بکارگیری نیروی مجرب آموزش دیده دراین زمینه، دشمنی سیستماتیک با کارشناسان محیط زیست، دادن زندانهای طولانی مدت، اعدام و سربه نیست کردن آنها. نمود امروزه چنین رفتارها در مجموعه ای از بحرانهای مختلف زیست محیطی مشهوداست.

امروزه مشکلاتی نظیر جنگل زدایی، بیابان زایی، سدسازیهای بی‌شمار و بدون پشتوانه علمی، اشغال و سدمعبر مسیلهای رودخانه‌ها، مدیریت نامطلب و غیرمسؤلانه آب، بیشتر مناطق ایران را بامشکل جدی آب مواجه ساخته است. علاوه براین، نتیجه مدیریت سلیقه‌ای، باعث صید بی رویه ازدریا، دریاچه ها و رودخانه‌ها شده که محصولش افت سطح ماهیگیری است. زمانیکه توانمندی محیط زیست جهت جذب، پخش و تجزیه و تبدیل مواد زاید از حد معمول گذشت، از کیفیت محیط زیست کاسته میشود و عدم عکس‌العمل به این کاهش کیفیت، باعث محدودیت در بهره برداری مناسب و پیشرفت پایدار می‌شود.

رواناب ایجادشده از فاضلاب‌های صنعتی و شهری و ورود آنها به رودخانه‌ها و آبهای زیرزمینی و در ادامه سواحل ایران را آلوده کرده و منابع آب آشامیدنی را به جدّ تهدید میکند. همچنین، به بهانه ایجاد زمین‌های صنعتی و کشاورزی، تالاب‌ها و مخازن در حال نابودی است. نشت مواد نفتی و شیمیایی در خلیج فارس و دریای خزر همچنان باعث آلودگی دریاها و آسیب رساندن به آبزیان است.

منطقه دریای خزر نیز در هجوم بین‌المللی برای توسعه نفت و گاز با تعدادی از مشکلات زیست محیطی روبرو شده است. عوامل تهدید کننده محیط زیست دریای خزر از جمله آلودگی‌های ناشی از منابع مستقر در خشکی، حفاری در دریا، تخلیه مواد زاید و سمی، آلودگی کشتی‌ها و غیره هستند. علاوه براین نوسانات سطح آب دریا باعث انتقال مواد آلنده صنایع و تولیدات نفتی به مناطق ساحلی شده، که مشکلات بوم شناختی و زیست محیطی متعددی را بوجودآورده است.

آلودگی هوا بزرگترین مشکل زیست محیطی

آلودگی هوا بزرگترین مشکل زیست محیطی است که در حال حاضر ایران با آن دست به گریبان است، به ویژه در پایتخت، تهران میباشد. منابع مختلف متصدی امور مسائل زیست محیطی درحاکمیت آخوندها، آمار متنوعی ازمیزان مواد آلنده سالانه تولید شده ارائه میکنند که از رقم ۲۰۰هزارتن، ۷۵۰هزارتن تا ۱.۵میلیون تن در تهران اعلام شده است، که مونواکسیدکربن، گازکربنیک، اکسیدگوگرد، اکسیدازت، و ریزگرهایی باقطر ۲.۵ و ۱۰میکرون (PM_2.5, PM₁₀) تولیدشده از اگزوز اتومبیلها، دودکش کارخانه ها، پالایشگاهها، نیروگاهها و تخریب طبیعت درصد اصلی این آلاینده ها را تشکیل می دهد.

مقامات حاکمیت آخوندی تخمین می زنند که ۷۵ تا۸۰ درصد از آلودگی تهران را اتومبیل‌ها بوجود می‌آورند. منابع آلوده کننده هوا طبق نظر کارشناسان ترافیک و محیط‌زیست به دو دسته تقسیم می‌شوند. منابع آلاینده ثابت شامل صنایع، کارخانجات که سهم آلنده آنها ۲۰ درصد گزارش شده و مصارف خانگی با سهم گزارش شده ۳ درصد.

منابع آلاینده متحرک نیز شامل وسایل نقلیه با سهم ۷۰ درصدی است. بیش از ۶۰ درصد وسایل نقلیه عمومی فعال در کلانشهر تهران فرسوده و عامل آلودگی‌اند.
از حدود ۴ میلیون اتومبیل تهران تعداد۱۰۰هزار تا۶۰۰هزار دستگاه آن از سن فرسودگی عبور کرده‌اند و علاوه بر مصرف بالای سوخت، آلودگی بالایی نیز تولید می‌کنند، چون فاقد مبدل‌های کاتالیزوری هستند که اگزوز را بطور خودکار فیلتر کنند.

این وضعیت را، استفاده گسترده از بنزین باکیفیت غیراستاندارد و حاوی سرب وخیم تر میکند. ۸۲درصد اکسیدهای گوگرد و ۲۳درصد ذرات معلق هوای تهران را از کل آلایندگی تولید شده ناشی از وسایل نقلیه مختلف، خودروهای سواری میدانند و سهم این خودروها در تولید منواکسیدکربن ۴۶درصد، اکسیدهای نیتروژن ۴۵درصد و ترکیبات آلی فرار ۴۳درصد است.

وسایل نقلیه فرسوده باموتورهای دارای نشت واگزوزهای دودزا منظره‌ای آشنا در ایجاد آلودگی هوا هستند و همچنین باعث ایجاد ترافیک بسیارسنگین در تهران و کلان‌شهرها می‌باشند.

علاوه برفاکتور وسائط نقلیه موقعیت جغرافیایی شهر، آلود‌گی هوای تهران را بسیار بدترمی‌کند. این شهردرسمت شمال توسط رشته کوههای البرز محصور است که همانند دیواری درجلوی آلودگی عمل میکنند و باعث افزایش حجم آلاینده‌ها بالای سر تهران می‌شوند و هنگامیکه باد به اندازه کافی شدید نیست آلودگی بر فراز تهران معلّق میماند. قرارگرفتن تهران در ارتفاع بین۱۱۰۰ تا۱۷۰۰متر، هم باعث احتراق ناقص سوخت شده و این مسئله به مشکل آلودگی افزوده است.

ادامه دارد

❊ دکترخلیل خانی متخصص مسائل زیست محیطی بوده ویک فعال حقوق بشر است.